Wiele wskazuje na to, że Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami dotyczy również organizacji pozarządowych. Dlaczego? Mówi o tym poniższy artykuł. Zapraszamy do zapoznania się z jego treścią. Miłej lektury!

Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest z założenia systemowym zobowiązaniem podmiotów publicznych do zapewniania dostępności.

• Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest z założenia systemowym zobowiązaniem podmiotów publicznych do zapewniania dostępności.
• Ustawa weszła w życie co do większości regulacji w dniu 20 września 2019 r.
• 6 września 2021 r. weszły w życie przepisy dotyczące zlecania lub powierzania zadań przez podmioty publiczne (art. 4 ust. 3
• Pomimo, iż z założenia ustawa miała systemowo, szeroko i kompleksowo regulować kwestię dostępności już art. 1 ust. 2 ustawy odsyła w obszarze dostępności cyfrowej do ustawy z 4.04.2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz.U. poz. 848).
• Ustawa jedynie w wąskim zakresie znajduje zastosowanie do podmiotów niepublicznych (art. 4 ust. 3 i 4 oraz art. 5 i niektóre przepisy zmieniające).

REGULACJA EUROPEJSKA

• W 2019 r. została przyjęta dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z 17.04.2019 sprawie wymogów dostępności produktów i usług (zwana Europejskim Aktem o Dostępności), której celem jest zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do wymogów dostępności niektórych produktów i usług, w szczególności poprzez wyeliminowanie i zapobieganie powstawaniu barier dla swobodnego przepływu niektórych dostępnych produktów i usług, które wynikają z rozbieżnych wymogów dostępności w poszczególnych państwach członkowskich.
• Obowiązki określone w niniejszej dyrektywie, z określonymi zastrzeżeniami powinny mieć zastosowanie w takim samym stopniu do podmiotów gospodarczych w sektorze publicznym i do podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym (motyw 57 dyrektywy 2019/882).
• Wdrożenie w całości do polskiego porządku prawnego obligatoryjnych elementów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług ma nastąpić ustawą o dostępności niektórych produktów i usług, która ma zacząć obowiązywać od 28 czerwca 2025 r..

 

ZAKRES REGULACJI PRZEPISÓW O DOSTĘPNOŚCI

• Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zapoczątkowała ukierunkowanie krajowych rozwiązań prawnych nakładających na podmioty publiczne zobowiązanie do stosowania zasad dostępności – architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej.
• Z kolei ustawa z 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, nakłada na niektóre NGO stosowanie przepisów ustawy na równi z podmiotami publicznymi. Dotyczy to NGO, które posiadają strony internetowe lub aplikacje mobilne oraz prowadzą statutową działalność pożytku publicznego na rzecz: ochrony i promocji zdrowia, osób z niepełnosprawnościami lub osób w wieku emerytalnym – ART. 2 PKT 5 USTAWY O DOSTĘPNOŚCI CYFROWEJ.
• Ustawa wdrażająca Europejski Akt o Dostępności będzie uzupełniać o wymiar rynkowy rządowy Program Dostępność Plus 2018-2025, ugruntowując dostępność jako standard nie tylko w administracji publicznej, ale również w działalności podmiotów gospodarczych

 

Przedmiot regulacji

• Art.  1. 1. Ustawa określa środki służące zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz obowiązki podmiotów publicznych w tym zakresie. 2. Do dostępności cyfrowej w zakresie nieuregulowanym w niniejszej ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz. U. poz. 848 oraz z 2022 r. poz. 1002).

CEL USTAWY

• Rezultatem ustawy o zapewnianiu dostępności ma być stopniowa poprawa dostępności podmiotów publicznych, dzięki której osoby ze szczególnymi potrzebami w sposób możliwie samodzielny będą mogły korzystać z usług publicznych .
• Temu służą nie tylko minimalne wymagania w zakresie dostępności, ale również określone sankcje z tytułu braku dostępności. W sprawach indywidualnych ustawodawca przewidział postępowanie skargowe w trybie administracyjnym.
• Sektor publiczny jest zobowiązany do zapewnienia co najmniej minimalnej dostępności, która zagwarantuje dostępność podmiotu publicznego

PODMIOTY ZOBOWIĄZANE DO ZAPEWNIENIA DOSTĘPNOŚCI NA PODSTAWIE OMAWIANEJ USTAWY – ART. 3 USTAWY

1. jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1634, 1692, 1725, 1747, 1768 i 1964),
2. inne, niż określone w pkt 1, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
3. inne, niż określone w pkt 1, osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:

 a)finansują je w ponad 50% lub

 b)posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub

 c)sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub

d)mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,

 

4. związki podmiotów, o których mowa w pkt 1 i 2, lub podmiotów, o których mowa w pkt 3 – zwanych dalej “podmiotami publicznymi”.

Ustawa o zapewnieniu dostępności wskazuje na cztery kategorie podmiotów publicznych:
 podmioty należące do sektora finansów publicznych,

• inne państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
• inne, niż należące do sektora finansów publicznych osoby prawne utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli są finansowane ze środków publicznych lub są kontrolowane bądź podlegają nadzorowi publicznemu.
• Do podmiotów publicznych zalicza się również związki tychże wymienionych podmiotów
• Na stronie fundusze.europejskie@gov.pl został zamieszczony pomocniczy imienny wykaz podmiotów publicznych podlegających ustawie.

 

ZLECANIE LUB POWIERZANIE REALIZACJI ZADAŃ PUBLICZNYCH – ART. 4

• W przypadku zlecania lub powierzania, na podstawie umowy, realizacji zadań publicznych finansowanych z udziałem środków publicznych lub udzielania zamówień publicznych podmiotom innym niż podmioty publiczne, podmiot publiczny jest obowiązany do określenia w treści umowy warunków służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie tych zadań publicznych lub zamówień publicznych, z uwzględnieniem minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6.
• Zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w ramach umowy, o której mowa w ust. 3, następuje, o ile jest to możliwe, z uwzględnieniem uniwersalnego projektowania.

 

ZAPEWNIENIE DOSTĘPNOŚCI – ART. 4 UST. 3

• Intencją ustawodawcy jest zapewnienie, aby wszelkie działania realizowane ze środków publicznych objęte były reżimem dostępności ale tylko w takim zakresie, jaki jest możliwy, wykonalny i uzasadniony w tych działaniach.
• Przykładowo, jeśli organizacja pozarządowa (lub inny podmiot prywatny) otrzymuje środki z budżetu samorządu terytorialnego na prowadzenie dodatkowych zajęć edukacyjnych z dziećmi w wieku szkolnym, to obowiązana jest zapewnić dostępność tych zajęć dla dzieci o specjalnych potrzebach. Sposób zapewnienia dostępności generalnie określa art. 6 ustawy ale to podmiot przekazujący środki publiczne powinien określić w umowie warunki, które musi spełnić organizacja aby dane zadanie było realizowane w sposób dostępny i organizacja jest zobowiązana wyłącznie do spełnienia tych warunków wynikających z umowy. Chodzi np. o to by uniknąć sytuacji, w której dziecko głuche, niedowidzące lub poruszające się na wózku, nie będzie mogło wziąć udziału w tych zajęciach z powodu niedostępności miejsca czy sposobu prowadzenia takich zajęć.
• Należy jednak podkreślić, że nie dotyczy to całokształtu działalności takiej organizacji a jedynie tych zadań, na które przeznaczone zostały środki publiczne KOSZTY ZAPEWNIENIA DOSTĘPNOŚCI – art. 4 ustawy
• Odpowiedzialność za zagwarantowanie dostępności, nawet jeśli zadanie publiczne realizowane jest przez inny podmiot, spoczywa ciągle na podmiocie publicznym. Podmiot publiczny powinien zadbać o realizację obowiązku zapewnienia dostępności w warunkach umowy.
• Wysokość przekazanych środków powinna więc uwzględniać realizację zadań zapewniających dostępność, tak aby podmiot związany umową nie musiał angażować dodatkowych zasobów finansowych na ten cel, aby nie był obciążony innymi obowiązkami niż wynikające z umowy, na której realizację otrzymuje środki finansowe

 

ZAPEWNIENIE DOSTĘPNOŚCI PRZEZ INNE PODMIOTY NIŻ PUBLICZNE – ART. 5

Art. 5. 1. Przedsiębiorcy oraz organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1327, 1265 i 1812), dążą w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

W przypadku gdy podmiot inny niż podmiot publiczny realizuje, na podstawie umowy zawartej z podmiotem publicznym, zadanie finansowane z udziałem środków publicznych, jest obowiązany do zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie określonym w tej umowie.

ART. 5 USTAWY

W art. 5 ust. 1 ustawy o zapewnieniu dostępności mowa jest konkretnie o przedsiębiorcach i organizacjach pozarządowych, w rozumieniu ustawy.

W art. 5 ust. 2 ustawy mowa tylko o podmiotach innych niż publiczne, które realizują zadania finansowane z udziałem środków publicznych na podstawie umowy zawartej z podmiotem publicznym. Będą to więc podmioty różnego rodzaju (również wskazane w art. 5 ust.

1. niebędące podmiotami publicznymi, a spełniające przesłanki z art. 5 ust.
2. ustawy – realizowanie, na podstawie umowy zawartej z podmiotem publicznym, zadania finansowanego z udziałem środków publicznych. Art. 4 a art. 5 ustawy o zapewnieniu dostępności

• Zakres podmiotowy przepisów art. 4 i 5 ustawy oraz obowiązków nałożonych na podmioty nimi objęte jest różny, ale nie wykluczający się.
• W przypadku wielu podmiotów wskazanych art. 5 ust. 1 lub 2 ustawy – regulacja zawarta w art. 4 ust. 3–4 będzie miała charakter szczególny. cd Artykuł 5 ust. 2. odnosi się, podobnie jak art. 4 ust. 3, do umowy, w ramach której realizowane zadanie finansowane jest ze środków publicznych, jednak przedmiot umowy, a przez to zakres obowiązków z nią związanych, został ukształtowany odmiennie.
• Po pierwsze, w przypadkach zadań publicznych lub zamówień publicznych – art. 4 ust. 3 ustawy – podmiot publiczny zobowiązany jest zamieścić warunki służące zapewnieniu dostępności w treści umowy z uwzględnieniem minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy
• Po drugie, zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w ramach umowy następuje, o ile jest to możliwe, z uwzględnieniem uniwersalnego projektowania.
• Zatem w umowie muszą znaleźć się warunki dotyczące zapewniania dostępności, a ciężar umownego unormowania tego zobowiązania spoczywa na podmiocie publicznym. Artykuł 5 ust. 2 ustawy mówi generalnie o zadaniu, które jest finansowane z udziałem środków publicznych, co oznacza, że nie musi to być zadanie publiczne oraz może być jedynie współfinansowane przez podmiot publiczny (np. umowy partnerstwa w ramach środków UE, gdzie umowa zostaje podpisana z partnerem, którego wybór nie następuje w trybie zamówień publicznych, realizacja zadań powierzanych w trybie konkursowym, np. z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).
• W tych sytuacjach podmiot publiczny nie ma bezwzględnego obowiązku zawarcia w umowie określonych warunków służących zapewnieniu dostępności.

 

PODSUMOWANIE

Zapewnianie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty niepubliczne zostało ujęte w kilku przepisach ustawy, które różnią się zakresem podmiotowym i nałożonymi na nie obowiązkami. Są to:

–art. 4 ust. 3 i 4 ustawy, który odnosi się do podmiotów niepublicznych realizujących zadania publiczne finansowane z udziałem środków publicznych i zamówienia publiczne,

–art. 5 ust. 1 ustawy, który nakazuje przedsiębiorcom i organizacjom pozarządowym dążyć do zapewniania dostępności,

–art. 5 ust. 2 ustawy, który zezwala na określenie w umowie zawartej pomiędzy podmiotem publicznym a niepublicznym realizującym zadanie finansowane z udziałem środków publicznych zobowiązania do zapewnienia dostępności,

–przepisy zmieniające, które w różnym stopniu mogą odnosić się do podmiotów niepublicznych, w szczególności art. 43–44, 46, 48–54 ustawy dotyczące m.in. inwestycji budowlanych, planowania i zagospodarowania przestrzennego, działalności kulturalnej, usług bankowych, praw pacjenta, ochrony zabytków, przyrody, publicznego transportu zbiorowego. Obowiązki organizacji pozarządowych realizujących zadania finansowane z udziałem środków publicznych na podstawie umowy

WSZYSTKIE działania realizowane ze środków publicznych, zlecane/powierzane do realizacji NGO powinny być realizowane z uwzględnieniem warunków dostępności, ale warunki te powinny być określone w umowach w sposób adekwatny do zakresu danego zadania (lub ewentualnie zamówienia).

• Nie jest więc wymagane, by podmiot publiczny realizując zadanie związane np. z organizacją wydarzenia kulturowego (np. wystawy) zleconego do realizacji w trybie uproszczonym, tzw. „małe granty” spełniał w s z y s t k i e wymagania określone w art. 6 ustawy o dostępności. Powinien jednak zapewnić dostępność w tym obszarze i zakresie jakiego dotyczy powierzone/zlecone zadanie w oparciu o stosowne przepisy ustawy – warunki te zostaną każdorazowo określone indywidualnie w zależności od proponowanego do realizacji/zlecanego do realizacji zadania publicznego.
• Składając ofertę w trybie konkursowym lub uproszczonym organizacje pozarządowe powinny jednak mieć na względzie fakt, iż wymagania ustawowe powinny być spełnione.

 

CODZIENNA PRAKTYKA NGO

5 ust. 1 ustawy

• Postulat brania pod uwagę kwestii dostępu dla osób ze szczególnymi potrzebami w każdym podejmowanym działaniu
• W praktyce tego rodzaju sformułowanie ma charakter postulatu niewiążącego się ze spełnianiem ściśle określonych wymagań, które osoba ze szczególnymi potrzebami mogłaby proceduralnie wyegzekwować.
• Organizacja pozarządowa co do zasady nie jest zobowiązana zapewniać dostępność na podstawie ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
• Przy zlecaniu i powierzaniu zadań publicznych trzeba zapisać w umowie kwestie związane z dostępnością ale ten obowiązek określenia dostępności realizowanego zadania publicznego leży po stronie zlecającego. Dostępność działań realizowanych na zlecenie (lub w trybie powierzenia) przez podmiot publiczny jest jakby przedłużeniem dostępności samego podmiotu publicznego.
• Gdy organizacja pozarządowa będzie realizowała zadanie publiczne to osoba ze szczególnymi potrzebami nie do niej bezpośrednio – a do zlecającego tę realizację podmiotu publicznego – będzie zwracała się z wnioskiem o zapewnienie dostępności i ewentualnie skarżyła podmiot publiczny o brak dostępności.

 

OGŁOSZENIE O KONKURSIE

Zlecający powinien zaplanować w ogłoszeniu konkursowym wysokość przekazanych środków, z uwzględnieniem realizacji zadań w sposób dostępny.

W ogłoszeniu konkursowym powinna znaleźć się informacja wskazująca, które elementy z art. 6 ustawy są obligatoryjne do zastosowania przy realizacji danego, konkretnego zadania publicznego.

Wszystkie oferty składane przez NGO-sy w konkursach ogłaszanych przez gminę, muszą uwzględniać działania wymagane przepisami o dostępności. Bez tych informacji oferta w zasadzie nie może zostać przyjęta do realizacji. DEFINICJE LEGALNE – ART. 2 USTAWY

2)  dostępność – dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno komunikacyjną, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6, będącą wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia;

3)  osoba ze szczególnymi potrzebami – osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami; bariera – przeszkodę lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami; u 4)  uniwersalne projektowanie – uniwersalne projektowanie, o którym mowa w art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217), zwanej dalej “Konwencją”, uwzględniane w szczególności w celu spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, dla zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami;
5) u racjonalne usprawnienie – racjonalne usprawnienie, o którym mowa w art. 2 Konwencji, stosowane w szczególności w celu spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, dla zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

BARIERA

• Ustawa definiuje barierę jako przeszkodę lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.
• Pojęcie bariery związane jest ze społecznym modelem niepełnosprawności.
• W tym modelu niepełnosprawność istnieje tylko poprzez interakcję z otoczeniem.
• Osoba poruszająca się na wózku nie może wjechać do budynku z powodu barier architektonicznych, a nie niepełnosprawności. Gdyby budynek był dostępny architektonicznie, to taka osoba mogłaby się do niego dostać, a zatem fakt poruszania się na wózku byłby bez znaczenia. Z drugiej strony osoba niemająca problemu z dostaniem się do budynku może napotkać bariery w konkretnej sytuacji, na przykład niosąc duży i nieporęczny bagaż. Bariera ma dodatkowo taką cechę, że osoba napotykająca na barierę nie jest w stanie jej usunąć.

DOSTĘPNOŚĆ

• Dostępność jest jedną z zasad, na której opiera się Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych. Stanowi istotny warunek wstępny skutecznego i równego korzystania przez osoby niepełnosprawne z praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych.
• Powinna być zapewniona wszystkim osobom niepełnosprawnym, bez względu na rodzaj naruszonej sprawności, z uwzględnieniem perspektywy płci i wieku, a także bez względu na inne przesłanki dyskryminujące.
• Ustawodawca ograniczył pojęcie dostępności wbrew jej szerokiemu ujęciu w Konwencji do wybranych obszarów, pominął np. dostępność transportową. Jednocześnie przyjął, że dostępnością jest już dostępność w zakresie wynikającym z minimalnych wymagań ujętych w ustawie. Zatem definicja dostępności znajduje dopełnienie w art. 6 u.z.d.o.s.p., który te minimalne wymagania określa.
• Dostępność dotyczy wymiaru architektonicznego w budynkach, dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych oraz informacji i komunikacji z podmiotem publicznym.

 

OSOBA ZE SZCZEGÓLNYMI POTRZEBAMI

Osoby ze szczególnymi potrzebami identyfikowane są w przeważającej mierze jako osoby z różnorodnymi niepełnosprawnościami.

Polska definicja osób ze szczególnymi potrzebami nawiązuje do ograniczeń funkcjonalnych, ale abstrahuje od niepełnosprawności. Nie ma w niej mowy o naruszeniu sprawności, lecz o:

• cechach zewnętrznych lub wewnętrznych osoby, a nawet w oderwaniu od tych cech, alternatywnie o okolicznościach, w jakich osoba się znajduje,
• w związku z którymi musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki
• w celu przezwyciężenia bariery,
• aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.

Z UZASADNIENIA PROJEKTU USTAWY

• Osoba ze szczególnymi potrzebami – nie tylko osoby niepełnosprawne
  Beneficjentami ustawy będą także osoby
  starsze, osoby niepełnosprawne lub inne mające trwałe lub czasowo naruszoną sprawność w zakresie mobilności czy percepcji (np. ludzie poruszający się przy pomocy kul, protez, wózków inwalidzkich, słabi, chorujący, niesłyszący, niedowidzący, z trudnościami manualnymi i poznawczymi, osoby z wózkiem dziecięcym, z ciężkim bagażem itp.).
• Tak zdefiniowane w ustawie pojęcie stanowi próbę połączenia dwóch różnych porządków normatywnych: definicji prawnej (medyczna) i biologicznej (interaktywna).

UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE

• Termin ten odnosi się do rozwiązań, które są użyteczne dla wszystkich ludzi, w jak największym zakresie, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznych zmian.
• Typowym przykładem uniwersalizacji rozwiązań są wystarczająco szerokie przestrzenie wewnątrz toalety, zaprojektowane z myślą o osobach niepełnosprawnych poruszających się na wózku inwalidzkim. Jednakże liczba osób, które z nich chętnie korzystają jest jednak o wiele większa (np. rodzice z wózkami dziecięcymi, bagażem itd.).

RACJONALNE USPRAWNIENIA

• Racjonalne usprawnienie powinno być zastosowane zawsze wtedy, gdy zastosowanie uniwersalnego projektowania nie jest możliwe.
• Mechanizm ten na gruncie ustawy będzie odnosił się między innymi do dostosowania architektury (np. montaż pochylni i ramp dojazdowych), wyposażenia wnętrz (np. pętla induktofoniczna, videotłumacz), aranżacji przestrzeni (np. zainstalowanie specjalnego oznakowania w postaci elementów kontrastowych i wypukłych), możliwości skorzystania z treści publikowanych w dowolnej formie i formacie.
• Racjonalne usprawnienia to działania polegające na dostosowaniu pomieszczeń czy fragmentów budynku do potrzeb ich użytkowników (np. pracowników lub klientów z niepełnosprawnością). Mogą to być działania niemal bezkosztowe jak zmiana układu mebli, które kolidowały w wygodnym poruszaniu się, czy bardzo tanie jak dostosowanie systemu informacji wewnątrz budynku, zmiana koloru ścian, dostosowanie poziomów posadzek do wymogów poruszania się na wózku.

 

ZAKRES MINIMALNYCH WYMAGAŃ SŁUŻĄCYCH ZAPEWNIENIU DOSTĘPNOŚCI OSOBOM ZE SZCZEGÓLNYMI POTRZEBAMI

• Dostępność architektoniczna
• Dostępność cyfrowa
• Dostępność informacyjno-komunikacyjna
• W definicji dostępności mowa o dostępności: – co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 ustawie, – będącej wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia, co prowadzi do konkluzji, że dostępność została sprowadzona w istocie do zapewnienia pewnego standardu minimum, nie zaś do zapewnienia pełnej realizacji prawa do komunikacji.

 

DOSTĘPNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA

1.  zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków (korytarze, klatki schodowe),
2.  instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych,
3.  zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy,
4.  zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, o którym mowa w art. 2 pkt 11 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573 i 1981 oraz z 2022 r. poz. 558, 1700 i 1812),
5.  zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich uratowania w inny sposób;

DOSTĘPNOŚĆ CYFROWA

• Minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmują w zakresie dostępności cyfrowej – wymagania określone w ustawie z 4.04.2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych
• Ustawa o zapewnianiu dostępności wraz z ustawą o dostępności cyfrowej stanowią akty uzupełniające się wzajemnie
• Obowiązek zapewnienia dostępności cyfrowej dotyczy wszystkich posiadanych i nowo tworzonych stron internetowych i aplikacji mobilnych przez podmioty publiczne.
• Wszystkie strony internetowe i aplikacje mobilne posiadane przez podmioty publiczne powinny być dostępne cyfrowo dla obywateli z niepełnosprawnościami. Oznacza to spełnienie wymagań z tabeli stanowiącej załącznik do ustawy.

 

DOSTĘPNOŚĆ CYFROWA WG USTAWY o dostępności cyfrowej – art. 8 ust. 2

Ustawa dotyczy w szczególności:
• umieszczenia na stronie danych teleadresowych podmiotu i linku do strony podmiotowej w Biuletynie Informacji Publicznej,
• umieszczenia na stronie narzędzi kontaktowych (np. formularzy, wideotłumacza języka migowego itp.),
• zapewnienie odpowiedniej nawigacji po stronie,
• umieszczenia na stronie deklaracji dostępności,
• zapewnienia na stronie dostępnych multimediów (czyli np. zawierających napisy),
• umieszczenia na stronie informacji dotyczących sytuacji kryzysowej,
• publikacji dostępnych dokumentów urzędowych oraz wzorów umów lub wzorów innych dokumentów przeznaczonych do zaciągania zobowiązań cywilnoprawnych

DOSTĘPNOŚĆ INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNA

1. obsługę z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się, o których mowa w art. 3 pkt 5 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się, lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje (obsługę z wykorzystaniem poczty elektronicznej, SMS, MMS, strony internetowe lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje),
2.  instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, w szczególności pętli indukcyjnych, systemów FM lub urządzeń opartych o inne technologie, których celem jest wspomaganie słyszenia,
3. zapewnienie na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności – w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania,
4.  zapewnienie, na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie określonej w tym wniosku.

DOSTĘPNOŚĆ INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNA

dostępności informacyjno-komunikacyjnej – zapewnienie informacji na temat tego, jakie zadania wykonuje dany podmiot w postaci nagrania w polskim języku migowym dla osób głuchych, informacji w tekście łatwym do czytania (ETR) – m.in dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, czy pliku odczytywalnego maszynowo, dzięki któremu taką informację może udźwiękowić osoba niewidoma. Dostępność w tym zakresie to także umożliwienie komunikacji z podmiotem w taki sposób, jaki jest dogodny dla osoby ze szczególnymi potrzebami np. poprzez SMS czy przy użyciu usługi tłumaczenia migowego online.

DOSTĘP ALTERNATYWNY – ART. 7 USTAWY 1.

W indywidualnym przypadku, jeżeli podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w zakresie, o którym mowa w art. 6 pkt 1 i 3, podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny.

2. Dostęp alternatywny, o którym mowa w ust. 1, polega w szczególności na:

1) zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub

2) zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, lub

3) wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób.

4) W przypadku braku możliwości zapewnienia osobie ze szczególnymi potrzebami dostępności w zakresie, o którym mowa w art. 6 pkt 2, zastosowanie mają przepisy art. 7 ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych
(zapewnienie kontaktu telefonicznego, korespondencyjnego, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub za pomocą tłumacza języka migowego, lub tłumacza-przewodnika,, jeżeli podmiot publiczny udostępnia taką możliwość)

PRZYKŁADY: Jakich budynków dotyczy Ustawa?

• Nie ma znaczenia, czy osoba ze szczególnymi potrzebami pojawi się w budynku urzędu gminy czy na pływalni, w szkole, w muzeum czy w prowadzonej przez podmiot publiczny placówce medycznej (przychodni, poradni, szpitalu, itp.).
• Dostępność zgodnie z art. 6. Ustawy musi być zapewniona w każdym z tych miejsc – jeśli odpowiada za nie podmiot obowiązany ustawą do zapewnienia dostępności

Kto może mieć szczególne potrzeby?

• Istotne jest stwierdzenie, że – osoba ze szczególnymi potrzebami – a może to wynikać z różnych cech – to nie tylko klient, który przychodzi do instytucji publicznej. Może to być także pracownik albo osoba zarządzająca tą instytucją.
• Wprowadzane rozwiązania będą się więc różnić.
• Cóż z tego, że kasa biletowa i ekspozycja muzeum są dostępne, jeśli pracownie naukowe albo biura – nie. Owszem, osoby z niepełnosprawnościami będą mogły kupić bilet i zwiedzić wystawę, ale już nie będą mogły starać się o pracę w tym miejscu czy startować w konkursie na dyrektora danej placówki. Takie rozwiązanie docelowo nie jest zgodne z Ustawą.

CERTYFIKACJA DOSTĘPNOŚCI – ART. 15 USTAWY

1. Certyfikacja dostępności, zwana dalej “certyfikacją”, ma na celu potwierdzenie, czy podmiot, o którym mowa w art. 5 ust. 1, zapewnia dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami.
2. Certyfikacja obejmuje:
   a) weryfikację spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, przez przeprowadzenie audytu dostępności;
   b) sformułowanie szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez dany podmiot;
3. wydanie certyfikatu dostępności

UPRAWNIENIA DO CERTYFIKOWANIA – ART. 16 USTAWY

Uprawnienia do wydawania certyfikatów dostępności mają wyłącznie niezależne akredytowane podmioty (w tym: NGO, przedsiębiorcy i uczelnie) wybrane w otwartym naborze przeprowadzonym przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

Wykaz podmiotów dokonujących certyfikacji i wyniki naboru podmiotów ubiegających się o status podmiotów dokonujących certyfikacji dostępności:
 https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/zakonczone-prac-zespolu-do-spraw-weryfikacji-wnioskow

PROCEDURA CERTYFIKACJI JEST NIEOBOWIĄZKOWA

 DOTYCZY NGO I PRZEDSIEBIORCÓW

• Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy NGO są zobowiązane do dążenia w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
• Wskazuje się, że ngo powinny same zabiegać o dostępność, bo to jest dla nich opłacalne. Posiadanie certyfikatu dostępności będzie stanowić prestiż oraz świadczyć o tym, że NGO stosuje standardy dostępności. Ponadto jest organizacją odpowiedzialną społecznie i otwartą na potrzeby osób z niepełnosprawnościami.

KORZYŚCI DLA NGO

• Otrzymanie certyfikatu dostępności pozytywnie wpłynie na wizerunek medialny oraz pozwoli wyróżnić się na tle innych organizacji.
• Będzie ważnym sygnałem marketingowym, że organizacja nadąża za aktualnymi trendami.
• Takie podejście pozwoli zyskać NGO nowych świadomych odbiorców oferowanych usług.
• Poza tym znacząco zwiększą się szanse na otrzymanie dotacji ze środków publicznych (NGO realizując zadanie publiczne musi zapewnić dostępność w zakresie określonym w umowie zawartej z podmiotem publicznym).
• Zmniejszy się też ryzyko potencjalnych skarg za brak zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
• Oprócz tego certyfikacja będzie dawała NGO wymierne oszczędności – zmniejszenie o 5% składki ponoszonej przez pracodawców na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

 

CEL CERTYFIKACJI

Ustawodawca stwierdził, że „zaplanowany na podstawie ustawy instrument jest fakultatywny i skierowany wyłącznie do podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych (podmioty publiczne nie potrzebują certyfikatu – ponieważ są zobowiązane w całości niniejszą ustawą), i ma na celu potwierdzenie na podstawie przeprowadzonego audytu dostępności, czy dany podmiot spełnia minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 niniejszej ustawy.

PROCEDURA

Procedura certyfikacji dostępności będzie przebiegać w pięciu krokach:

1. złożenie wniosku o certyfikację do podmiotu dokonującego certyfikacji dostępności, który znajduje się w wykazie opublikowanym przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej,
2. zawarcie umowy między podmiotem dokonującym certyfikacji a podmiotem ubiegającym się o certyfikat, w tym ustalenie opłaty certyfikacyjnej (zgodnie z art. 22, ust. 3 ustawy o zapewnianiu dostępności),
3. sporządzenie raportu z audytu weryfikującego spełnienie minimalnych wymagań określonych w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności,
4. sformułowanie dla podmiotu podlegającego certyfikacji szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami,
5. po pozytywnej weryfikacji wydanie Certyfikatu Dostępności na okres 4 lat.

POSTĘPOWANIE SKARGOWE

• sankcje za brak realizacji zasady dostępności dla podmiotów publicznych, które nie spełnią minimalnych wymagań w zakresie dostępności

SYGNALIZACJA BRAKU DOSTĘPNOŚCI – ART. 29 USTAWY

• Każdy, bez konieczności wykazania interesu prawnego lub faktycznego, ma prawo poinformować podmiot publiczny o braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, o których mowa odpowiednio w art. 6 pkt 1 lub 3, tego podmiotu.
• Nie jest to wymóg wszczęcie postepowania skargowego
• Chodzi o brak dostępności w tym podmiocie, który się informuje. Prawo poinformowania podmiotu może dotyczyć braku dostępności architektonicznej, informacyjno-komunikacyjnej albo też jednocześnie takiej i takiej.
• Osoba, która chce skorzystać ze swego prawa, nie musi wykazywać interesu prawnego lub faktycznego.
• Realizacja prawa wynikającego z art. 29 u.z.d.o.s.p. nie jest obwarowana żadnym terminem.

WNIOSEK O ZAPEWNIENIE DOSTĘPNOŚCI ARCHITEKTONICZNEJ LUB INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNEJ

• Osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy,
• po wykazaniu interesu faktycznego,
• ma prawo wystąpić z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej
• Wniosek o zapewnienie dostępności jest wnoszony do podmiotu publicznego, z którego działalnością jest związane żądanie zapewnienia dostępności zawarte we wniosku.

KTO MOŻE ZŁOŻYĆ WNIOSEK

• W przeciwieństwie do prawa do poinformowania podmiotu publicznego o braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, z prawa do wystąpienia z wnioskiem o zapewnienie dostępności skorzystać może wyłącznie:
• osoba ze szczególnymi potrzebami, po wykazaniu interesu faktycznego lub u jej przedstawiciel ustawowy osoby (RODZIC, OPIEKUN, KURATOR), po wykazaniu interesu faktycznego (osoby ze szczególnymi potrzebami)
• Interes faktyczny to „subiektywny, własny pogląd podmiotu zewnętrznego na działalność administracji publicznej, że powinna ona podjąć na jego rzecz jakieś działanie lub powstrzymać się od jakiegoś działania”.

 

TREŚĆ WNIOSKU

Wniosek o zapewnienie dostępności zawiera:

1)dane kontaktowe wnioskodawcy;

2)wskazanie bariery utrudniającej lub uniemożliwiającej dostępność w zakresie architektonicznym lub informacyjno-komunikacyjnym;

3)wskazanie sposobu kontaktu z wnioskodawcą;

4)wskazanie preferowanego sposobu zapewnienia dostępności, jeżeli dotyczy.

TERMIN ART.
31 USTAWY

• Zapewnienie dostępności, w zakresie określonym we wniosku o zapewnienie dostępności, następuje bez zbędnej zwłoki nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku o zapewnienie dostępności.
• A gdy zapewnienie dostępności niemożliwe – nie później niż 2 miesiące od złożenia wniosku po wcześniejszym poinformowaniu o nowym terminie i przyczynach opóźnienia
• W przypadkach uzasadnionych wyjątkowymi okolicznościami, gdy zapewnienie dostępności w zakresie określonym we wniosku o zapewnienie dostępności jest niemożliwe lub znacznie utrudnione, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, podmiot publiczny niezwłocznie zawiadamia wnioskodawcę o braku możliwości zapewnienia dostępności, co nie zwalnia podmiotu publicznego z obowiązku zapewnienia dostępu alternatywnego, o którym mowa w art. 7.

 SKARGA NA BRAK DOSTĘPNOŚCI – ART. 32

W przypadku gdy podmiot publiczny do którego został złożony wniosek o zapewnienie dostępności nie zapewnił wnioskodawcy dostępności:

1) w sposób i w terminie, o których mowa w art. 31 ust. 1 (14 dni), albo

2) w terminie określonym w art. 31 ust. 2 (2 miesiące), albo u

3) z powodów określonych w zawiadomieniu, o którym mowa w art. 31 ust. 3 (uzasadnione okoliczności – brak możliwości zapewnienia dostępności) u – wnioskodawcy służy prawo złożenia skargi na brak dostępności.

Termin 30 dni od w/w terminów

SKARGA

• Skargę wnosi się do Prezesa Zarządu PFRON
• Skarga powinna spełniać wymagania formalne określone dla wniosku o zapewnienie dostępności, o których mowa w art. 30 ust. 3, z tym że w zakresie pkt 2-4 jest wystarczające załączenie do skargi kopii żądania zapewnienia dostępności
• W przypadku stwierdzenia, że niezapewnienie dostępności w zakresie żądanym przez skarżącego nastąpiło na skutek naruszenia przepisów ustawy, Prezes Zarządu PFRON nakazuje podmiotowi publicznemu, w drodze decyzji, zapewnienie dostępności określając sposób i termin.
• Odmowa nakazania zapewnienia dostępności gdy dostęp alternatywny lub gdy skarga bezzasadna
• Postępowanie przed Prezesem Zarządu PFRON jest postępowaniem jednoinstancyjnym.

GRZYWNA W CELU PRZYMUSZENIA
Art. 34.

1. W przypadku braku realizacji nakazu w terminie, o którym mowa w art. 32 ust. 5 pkt 2, stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji dotyczące grzywny w celu przymuszenia.
2. Organem egzekucyjnym w zakresie grzywien w celu przymuszenia, o których mowa w ust. 1, jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy miejscowo ze względu na siedzibę podmiotu, w stosunku do którego został wydany nakaz.
3. Środki uzyskane z grzywien, o których mowa w ust. 1, są przekazywane na rachunek Funduszu Dostępności, o którym mowa w art. 35.

PODMIOT ODPOWIEDZIALNY ZA NIEZAPEWNIENIE DOSTĘPNOŚCI

• Mechanizm skargowy nie służy do skarżenia się na każdy możliwy brak dostępności, a jedynie na taki, za który odpowiada podmiot publiczny.
• Przepisy o postępowaniu skargowym dotyczą podmiotu publicznego – brak regulacji na temat ewentualnej odpowiedzialności podmiotów niepublicznych, które na mocy poszczególnych przepisów ustawy zobowiązane są do stosowania ustawy.
• Gdy podmiot publiczny zobowiązał wykonawcę zadania (organizację pozarządową) do zapewniania dostępności, a ta tego nie zrobiła to podmiot publiczny odpowiada za niezapewnienie dostępności. – konieczność nadzoru podmiotu zlecającego i wykrywania problemów z dostępnością przy realizacji zleconych lub powierzonych zadań.

DODATKOWE INFORMACJE

• Za koordynację wdrażania ustawy odpowiedzialny jest minister ds. rozwoju regionalnego przy pomocy Rady Dostępności – organu opiniodawczo[1]doradczego w sprawach dostępności. Ponadto, każdy organ władzy publicznej (w tym administracji rządowej i samorządowej oraz kontroli państwowej i ochrony prawa), a także sądy i trybunały – wyznaczą co najmniej jedną osobę pełniącą funkcję koordynatora ds. dostępności.
• Na podstawie ustawy utworzony został Fundusz Dostępności, którego celem będzie udzielanie wsparcia finansowego na dostosowanie budynków podmiotów publicznych oraz budynków mieszkalnictwa wielorodzinnego.
• Organy władzy publicznej (wójt, burmistrz, prezydent, marszałek) są zobowiązane do wyznaczenia koordynatora/ki ds. dostępności. Zadaniem koordynatora/ ki jest przede wszystkim zapewnienie dostępności usług świadczonych przez organ władzy publicznej.
• W BIP należy umieścić informacje o koordynatorce/rze dostępności i sposobach komunikacji z nią/nim. Należy też opublikować przyjęty plan działań na rzecz poprawy dostępności.

***************************************************************************************************************************

Artykuł przygotowany w ramach projektu „Pozarządowy survival- jak przetrwać (i się rozwijać) w pozarządowym świecie” – system wspierania 3 sektora w województwie pomorskim przez Pomorską Sieć COP , którego działania dofinansowane zostały  ze środków Samorządu Województwa Pomorskiego.