Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104; dalej jako: „Prawo o stowarzyszeniach”), zarząd stowarzyszenia ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić sąd rejestrowy o zmianie statutu. O ile ta część przedmiotowego przepisu nie budzi większych wątpliwości (statuuje obowiązek zawiadomienia sądu rejestrowego o zmianach statutu), to na kanwie jego drugiej części, powstał istotny z praktycznego punktu widzenia spór. Zgodnie ze zdaniem drugim i trzecim przedmiotowego przepisu, w sprawie wpisu zmiany statutu stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego stosuje się odpowiednio zasady i tryb przewidziane dla wpisu stowarzyszenia do tego rejestru. Sąd rejestrowy dokonuje wpisu zmian statutu do Krajowego Rejestru Sądowego po stwierdzeniu, że są one zgodne z obowiązującym statutem. Na tym tle pojawiła się wątpliwość, czy zmiana statutu stowarzyszenia jest skuteczna z chwilą jej dokonania (wpis deklaratoryjny) czy też z chwilą jej wpisu przez sąd rejestrowy do Krajowego Rejestru Sądowego (wpis konstytutywny).
W kontekście powyższe warto już na wstępnie zwrócić uwagę, na rozbieżności pojawiające się zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie (sprzeczne wobec siebie orzeczenia często zapadały w tych samych sądach w niewielkim odstępie czasowym). Jak łatwo się domyślić, prezentowane są dwa przeciwne poglądy. Zgodnie z pierwszym z nich wpis zmian statutu przez sąd rejestrowy do Krajowego Rejestru Sądowego ma charakter deklaratoryjny tj. „potwierdza istniejący stan rzeczy”. Tak wypowiedział się m. in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 05 grudnia 1990 r., sygn. akt I PR 440/90 („Uchwała zebrania ogólnego członków stowarzyszenia o zmianie statutu, podjęta zgodnie ze statutem ma moc stanowiącą i charakter konstytutywny. Rejestracja zmian statutu ma tylko znaczenie deklaratywne, stwierdzające dokonanie przez właściwy organ statutowy czynności prawnej podlegającej rejestracji. Uchwała o zmianie statutu wywiera skutki prawne od chwili jej podjęcia, a nie od daty wpisania do rejestru. Dlatego wpis do rejestru zmiany statutu nie ma znaczenia prawotwórczego“). Podobne stanowisko przedstawił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 wcześnie 2008 r., sygn. akt I OSK 333/08, gdzie wskazano, iż „podzielić należy pogląd, że rejestracja danych dotyczących sposobu reprezentacji podmiotu w KRS należy do czynności o charakterze deklaratoryjnym. Tego rodzaju zmiana jest skuteczna od chwili podjęcia uchwały (…)“. Zgodnie natomiast z drugim z prezentowanych poglądów (co istotne dominującym), wpis zmian statutu do Krajowego Rejestru Sądowego ma charakter konstytutywny tj. zmiana statutu stowarzyszenia jest skuteczna dopiero z chwilą jej wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego). Tak m.in. przedstawiciele doktryny: M. Wierzbowski, W. Johann, J. Brol, P. Sarnecki, A. Wach a także orzecznictwo sądowe: postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 czerwca 2008 r., sygn. akt I OZ 80/08, postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 stycznia 2008 r., sygn. akt I OZ 851/07, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 stycznia 1996 r., sygn. akt I ACr 615/95, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 01 sierpnia 1996 r., sygn. akt I ACr 376/96). W kontekście tego poglądu zwraca się uwagę, że stosownie do art. 21 ust. 1 zd. 2 Prawa o stowarzyszeniach, w sprawie wpisania do rejestru zmiany statutu stowarzyszenia stosuje się odpowiednio zasady i tryb przewidziane dla rejestracji stowarzyszeń. „Odpowiednie stosowanie przepisów” w literaturze i orzecznictwie rozumie się jako „stosowanie odnośnych przepisów wprost bez żadnych zmian do innego zakresu odniesienia, stosowanie ich z pewnymi modyfikacjami do zakresu innego odniesienia, bądź też niestosowanie tych przepisów do innego zakresu odniesienia ze względu na bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla tego innego odniesienia” (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2006 r., sygn. akt III CZP 56/06). Ustalenie charakteru prawnego wpisu zmiany stowarzyszenia do rejestru jest zatem wynikiem wyboru ustawodawcy w zakresie odpowiedniego stosowania zasad i trybu przewidzianych dla rejestracji stowarzyszeń. Według zwolenników tego poglądu, pozwala to przyjąć, że skoro przy rejestracji stowarzyszenia zasadą jest konstytutywny charakter wpisu, to taki sam charakter ma wpis zmiany statutu stowarzyszenia do rejestru.
Mając na uwadze powyższe, na przedstawione na wstępnie pytanie nie sposób jednoznacznie odpowiedzieć. Jednocześnie jednak, przyłączamy się do dominującego w doktrynie stanowiska, zgodnie z którym uchwała o zmianie statutu, podjęta przez członków stowarzyszenia na walnym zebraniu członków staje się skuteczna z chwilą dokonania wpisu zmiany statutu do Krajowego Rejestru Sądowego (wpis ten ma zatem charakter konstytutywny). Oczywiście powyżej w możliwie syntetyczny przedstawiliśmy przedmiotowe zagadnienie. W razie dalszych pytań lub wątpliwości, naturalnie jesteśmy do Państwa dyspozycji. W tym celu, serdecznie zapraszamy do kontaktu z adwokatem Maciejem Wypych (maciej.wypych@rpwe.pl), który z pewnością odpowie na wszystkie pytania.
Maciej Wypych – doradca specjalistyczny OWES, prawnik